Kapustowate czy krzyżowe? Rodzina Brassicaceae bez tajemnic

Rodzina kapustowatych (Brassicaceae) obejmuje szeroką gamę roślin, które od wieków stanowią nieodłączną część naszych ogrodów i kuchni. Od popularnej kapusty, rzepaku i rzeżuchy po efektowne rośliny ozdobne, takie jak kapusta ozdobna i lewkonia. W botaniki dostrzegamy piękno także tych jadalnych i użytkowych gatunków z rodziny kapustowatych. Zajrzyj do naszego artykułu i poznaj bliżej tę niezwykła rodzinę botaniczną!

Jaka nazwa jest poprawna? Kapustowate czy krzyżowe?

Brassicaceae, czyli rodzina botaniczna roślin z rodziny kapustowatych przed laty była nazywana roślinami krzyżowymi. Chociaż obecnie taksonomowie preferują nazwę kapustowate, to w starszych podręcznikach i publikacjach można jeszcze spotkać się z rodziną krzyżowych i ta nazwa, choć przestarzała, także jest prawidłowa.

Morfologia roślin kapustowatych

Rodzina Brassicaceae obejmuje wiele gatunków roślin przystosowanych do różnych środowisk, a co za tym idzie, przybierających rozmaite formy. Są jednak cechy wspólne, charakterystyczne dla całej rodziny. Pierwszą z nich są kwiaty. Dawna polska nazwa rodziny – krzyżowe – wzięła się od ich charakterystycznego kształtu. Składają się one z 4 płatków ułożonych w kształt krzyża. Owocem jest krótka łuszczynka (u tobołków polnych i tasznika pospolitego) lub długa łuszczyna (u rzepaku i rzodkwi). Większość gatunków wydziela ostry zapach spowodowany wysoką zawartością specyficznych związków chemicznych zwanych glukozynolanami.

Gatunki roślin z rodziny Brassicaceae

Rodzina Brassicaceae obejmuje około 3200 gatunków roślin należących do niemal 400 rodzajów. Wyróżnia się wśród nich zarówno warzywa uprawne, takie jak rzepak, kapusta, kalafior, brokuł, rukiew wodna i chrzan, chwasty upraw, takie jak tobołki polne, tasznik pospolity, czy rośliny występujące dziko, jak na przykład czosnaczek pospolity i modrak, a także rośliny ozdobne, takie jak kapusta ozdobna, lewkonia letnia, gęsiówka kaukaska, czy smagliczka skalna.

Kapustowate – rośliny uprawne

Wśród roślin z rodziny kapustowatych występuje wiele gatunków uprawnych. Są nimi między innymi popularne warzywa, takie jak kapusta czerwona, kalafior, brokuł czy rukola. W tej rodzinie występują także cenione rośliny oleiste, takie jak rzepak, którego używa się nie tylko w kuchni, ale także jako surowiec w przemyśle biopaliw. Ze względu na szybki wzrost, niewielkie wymagania gorczycy, używa się jej jako roślinę fitosanitarną, poprawiającą kondycję gleby. Rzodkwi oleistej używa się jako roślinę pastewną.

Kapusta czerwona

Kapusta czerwona, czyli jedna z odmian kapusty głowiastej (Brassica oleracea L.) , pochodzi od gatunku, który w naturze występuje na wybrzeżach Europy Środkowej. Wysoka zawartość witamin C i A, polifenoli i błonnika sprawia, że jest to jedno ze zdrowszych warzyw, po które możemy sięgnąć.

W 2016 roku na łamach amerykańskiego czasopisma naukowego Journal of Agricultural and Food Chemistry naukowcy opublikowali badanie mówiące o tym, że mikrolistki z czerwonej kapusty mogą zmniejszać przyrost masy ciała i poziom cholesterolu u myszy karmionych dietą wysokotłuszczową, potencjalnie chroniąc przed chorobami układu krążenia poprzez zapobieganie hipercholesterolemii.

Kalafior

Kalafior (Brassica oleracea var. botrytis L.) to kolejna ceniona odmiana kapusty warzywnej. Pierwsze opisy botaniczne kalafiora pochodzą z XVIII wieku. Prawdopodobnie pochodzi z obszaru basenu morza śródziemnego, a do Polski przywiozła go Bona Sforza. Prawdziwy bum kalafiorowy nastąpił w czasach renesansu, kiedy kalafior był ulubieńcem Włochów i Francuzów. Używano go zarówno jako rośliny ozdobnej, jak i jadalnej.

Dodatkowo badacze udowodnili, że wszystkie organy nadziemne kalafiora są bogatym źródłem prozdrowotnych związków bioaktywnych i przeciwutleniaczy, przy czym liście kalafiora mają najwyższą zawartość i zdolność przeciwutleniającą, dlatego warto zjadać wszystkie jego części.

Warto pamiętać, że gotowanie kalafiora na parze zwiększa jego biodostępność i aktywność przeciwutleniającą, podczas gdy gotowanie ją zmniejsza, przy czym najwyższą aktywność przeciwutleniającą stwierdzono w próbkach gotowanych na parze.

Brokuł

Brokuł, nazywany też kapustą szparagową (Brassica oleracea var. italica Plenck) to odmiana, która została sprowadzona z Półwyspu Apenińskiego, prawdopodobnie przez Francuzów, jednak największą popularność zyskał w XVI w. we Włoszech. Nazwa brokuł pochodzi od włoskiego słowa „broccolo” co oznacza „kwitnącą gałązkę”.

Rzepak

Rzepak (Brassica napus) jest wynikiem naturalnego krzyżowania dzikich gatunków kapustowatych, prawdopodobnie jest mieszańcem kapusty warzywnej (Brassica oleracea) i kapusty właściwej (Brassica rapa). Obecnie stanowi jedną z najważniejszych roślin dla eurazjatyckiego rolnictwa. Ze względu na wysoką zawartość pyłku, stanowi cenny pożytek dla zapylaczy.

Kapustowate – piękne i jadalne

Coraz większą popularnością cieszą się ogrody naturalistyczne, w których nie ma wyodrębnionej części na rabatki ozdobne i ogród warzywny, tylko wszystkie rośliny rosną razem. Ogrody botaniczne również coraz częściej decydują się na poświęcenie warzywom większej uwagi i zakładane są rabaty ozdobne z roślin jadalnych. W takich ogrodach można spotkać kukurydzę jako szpaler oddzielający od sąsiada lub ruchliwej ulicy, rozmaite odmiany jarmużu i bazylii jako rośliny ozdobne.

Stylowe akcesoria z motywem kapustowatych znajdziesz w botaniki

Mamy nadzieję, że powyższy tekst zainspirował Cię do ogrodniczych eksperymentów i rośliny kapustowate na stałe zagoszczą na Twoich rabatach! W botaniki dostrzegamy piękno i urok roślin jadalnych, dlatego postanowiliśmy stworzyć wyjątkowy wzór z motywem roślin kapustowatych, na którym umieściliśmy kapustę jadalną, rzepak, rukolę, brukselkę, kalafiora i brokuła.

Pola Wasilewska − magistrantka Ogrodnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, współtwórczyni Szkolnego Koła Naukowego “Armillaria”, miłośniczka przyrody i grzybów wielkoowocnikowych.