Słonecznik: Słoneczny przybysz z Ameryki

Sło­necz­nik

Helian­thus annuus L.

Sło­necz­nik zwy­czajny (Helian­thus annuus L.), sun­flo­wer, tour­ne­sol, gira­sol, Son­nen­blume, zon­ne­bloem – w wielu języ­kach nazwa tej rośliny nawią­zuje do słońca nie tylko ze względu na sko­ja­rze­nia ze sło­neczną tar­czą. Koszy­czek kwia­towy sło­necz­nika obraca się fron­tem do słońca – jest to zja­wi­sko zwane helio­tro­pi­zmem. Nazwa sło­necz­nika pocho­dzi od grec­kiego słowa ozna­cza­ją­cego „słońce” helios i „kwiat” anthos.

Sło­necz­nik należy do rodziny astro­wa­tych, która obej­muje rośliny jed­no­roczne lub byliny o wznie­sio­nych, gru­bych i sztyw­nych łody­gach i poje­dyn­czych, owło­sio­nych liściach. Koszy­czek kwia­towy składa się z dwóch typów kwia­tów: brzeżne, języcz­kowe – nadają one kolor i cha­rak­ter rośli­nie – są żółte, poma­rań­czowe i czer­wone; środ­kowe, rur­kowe kwiaty są brą­zowe, które two­rzą owoce, nie­łupki, a w nich powstają bogate w tłuszcz ziarna.

Sło­necz­nik nie jest wyma­ga­jący w upra­wie, naj­le­piej jed­nak rośnie na sta­no­wi­skach sło­necznych, w żyznych gle­bach, boga­tych w skład­niki pokar­mowe i lekko wil­got­nych. Warto je regu­lar­nie nawo­zić, są wraż­liwe na nie­do­bór potasu, boru i molib­denu. Sło­necz­niki roz­mnaża się z siewu nasion wprost do gruntu (zwy­kle w dru­giej poło­wie kwiet­nia lub w maju), bo nie lubi prze­sa­dza­nia.

Sło­neczny przy­bysz z Ame­ryki

[1] Rdzenni miesz­kańcy zachod­niej Ame­ryki pół­noc­nej upra­wiali sło­necz­nik już ok. 3000 lat temu. Nasiona sło­necz­nika sta­no­wiły ważny skład­nik ich sezo­no­wego poży­wie­nia – z nasion wytwa­rzano mąkę, a kwiaty przy­rzą­dzano jak warzywo – podob­nie jak obec­nie kar­czo­chy.

Włók­ni­ste łodygi i liście dostar­czały surowca do pro­duk­cji tka­nin i koszy, a z kwia­tów powsta­wały barw­niki do ozda­bia­nia ciała, naczyń i ubrań. Krem z nasion przy­spie­szał goje­nie ran, sku­tecz­nie poma­gał w przy­padku uką­szeń węży, nic więc dziw­nego, że Azte­ko­wie oto­czyli roślinę kul­tem. Sta­ro­żytni Inko­wie koja­rzyli sło­necz­niki z bogiem słońca, a urzęd­nicy reli­gijni nosili sło­necz­niki na swo­ich rytu­al­nych sza­tach.

W okre­sie kon­kwi­sty do Europy tra­fiły nie­zli­czone bogac­twa, a wśród nich wiele nie­znanych dotąd w Euro­pie roślin – w tym sło­necz­nik. Pod koniec XVII wieku Piotr Wielki car Rosji pod­czas swo­jej podróży po kra­jach Europy zbie­rał przy­datne infor­ma­cje o nowin­kach tech­no­lo­gicz­nych, rol­ni­czych i tren­dach w kul­tu­rze i sztuce. Praw­do­po­dob­nie wtedy nasiona sło­necz­nika tra­fiły do Rosji, gdzie zyskały popu­lar­ność wśród chło­pów, któ­rzy zaczęli wytwa­rzać z nich olej.

Żółte kwiaty na dobre zago­ściły na żyznych gle­bach wśród zło­tych łanów psze­nicy. W latach 30 Sta­lin zle­cił naukow­com mody­fi­ka­cję sło­necz­nika i w ciągu kolej­nych 20 lat udało się wyho­do­wać kwiaty o śred­nicy 30 cm, dające 50% oleju. Najwię­cej oleju sło­necz­nikowego pro­du­kuje się w Ukra­inie, na dru­gim miej­scu jest Rosja.

W sztuce

Tym­cza­sem pod koniec XIX wieku pewien nie­znany i nie­zbyt doce­niany skromny malarz zna­lazł w sło­necz­nikach coś, co zain­spi­ro­wało jego twór­czość. Ponad sto lat póź­niej jego „sło­necz­niki” w wielu odsło­nach stały się słynne na całym świe­cie, uznane za ikonę współ­cze­snego malar­stwa.

12 obra­zów sło­necz­nika należy do jego naj­słyn­niej­szych dzieł. Miłość Vin­centa Van Gogha do sło­necz­ników zain­spi­ro­wała jego przy­ja­ciela Paula Gau­gu­ina do nama­lo­wa­nia „Mala­rza sło­necz­ników”, obrazu przed­sta­wia­ją­cego van Gogha two­rzą­cego swoje sło­necz­nikowe obrazy.

Arty­stów zafa­scy­no­wa­nych urodą sło­necznych kwia­tów było wię­cej, m. in. Diego Rivera mek­sy­kań­ski malarz, archi­tekt i dzia­łacz – mąż wspa­nia­łej Fridy Kahlo.

Sło­neczna magia natury

W kwie­cie sło­necz­nika urze­czy­wist­nia się fizyczne piękno natury. Np. Ciąg Fibo­nac­ciego – jest nie tylko teo­re­tycz­nym zało­że­niem mate­ma­tycz­nym.

Spi­ralny kształt, w któ­rym każdy ele­ment jest sumą dwóch poprzed­nich iden­tycz­nych ele­men­tów, zaob­ser­wo­wał i wyli­czył w XII wieku wło­ski mate­ma­tyk, od któ­rego nazwi­ska bie­rze swoją nazwę ciąg Fibo­nac­ciego. Złoty podział, nazy­wany rów­nież złotą pro­por­cją, wyzna­cza odci­nek, w któ­rym więk­sza część pozo­staje w takiej samej rela­cji do mniej­szej, jak całość do więk­szej.

2022

Dla miesz­kań­ców Ukra­iny sło­necz­nik to od lat przede wszyst­kim sym­bol słońca, pracy, dobro­bytu i siły. Poja­wia się w sztuce, zdob­nic­twie, stro­jach ludo­wych. Żółto-nie­bie­ska flaga naro­dowa nawią­zuje do zło­tych pól na tle błę­kit­nego nieba.

Tym­cza­sem 24 lutego 2022 roku świat wstrzy­mał oddech na wieść o bar­ba­rzyń­skiej agre­sji Rosji na Ukra­inę. Miliony ludzi na całym świe­cie spon­ta­nicz­nie ruszyły na pomoc ofia­rom wojny. Obec­nie sło­neczny kwiat jest także sym­bo­lem walki Ukra­iń­ców o wol­ność.

Źró­dła:

• [1] 50 roślin, które zmie­niły bieg histo­rii
  – Bill Laws