Bezpieczne zakupy
Idosell security badge

Rośliny kojarzące się z Bożym Narodzeniem: sosna, jodła, wilczomlecz (gwiazda betlejemska), jemioła, ostrokrzew, mak

2022-11-23
Rośliny kojarzące się z Bożym Narodzeniem: sosna, jodła, wilczomlecz (gwiazda betlejemska), jemioła, ostrokrzew, mak

Wstęp

Polskie tradycje bożo­na­ro­dze­niowe odzna­czają się ogromnym bogac­twem. Składa się na to między innymi połą­czenie dwóch kultur – pogań­skiej i chrze­ści­jań­skiej.

Rośliny od zawsze były nieod­łącznym elementem licz­nych zwyczajów ludo­wych i reli­gij­nych. Posia­dały nie tylko charakter konsump­cyjny czy este­tyczny, ale również symbo­liczny. Dzięki temu, wiele symboli pocho­dzą­cych z wierzeń pogań­skich, prze­trwało również w chrze­ści­jań­skiej tradycji bożo­na­ro­dze­niowej. Pod wpływem nowej kultury i wiary, dotych­cza­sowe symbole roślinne w różnym stopniu zmody­fi­ko­wały swoje znaczenie i symbo­likę. Z czasem granica między trady­cjami rozmyła się na tyle, że współ­cze­śnie jest niedo­strze­galna.

Bez względu na pocho­dzenie symbo­liki, rośliny do dziś odgry­wają nieba­ga­telna rolę podczas Świąt Bożego Naro­dzenia.

Mak – rodzaj Papaver L.

Papaver to rodzaj obej­mu­jący zarówno rośliny jedno­roczne, jak i dwuletnie oraz byliny.

Mak pospolity | Botaniki

Wyso­kość roślin wynosi zazwy­czaj od 30 do 120 cm. Cechą charak­te­ry­styczną jest owoc – wielo­na­sienna torebka widoczna po prze­kwit­nięciu różnokolo­ro­wych kwiatów. Maki zawie­rają sok mleczny o barwie od białej do żółtej, bogaty w liczne alka­loidy, w tym substancje o dzia­łaniu narko­tycznym.

W tradycji wigi­lijnej potrawy z maku mają symbo­liczny wymiar. Jest to symbol obfi­tości, bogactwa, płod­ności i dostatku, ze względu na ogromną liczbę nasion produ­ko­wa­nych przez tę roślinę. Uważano, że podczas Świąt Bożego Naro­dzenia, wzmaga się aktyw­ność istot nadprzy­ro­dzo­nych i duchów. Jako ochrona przed nimi używano właśnie maku, który rozsy­py­wano przed wejściem budynków gospo­dar­skich, a z samych makówek robiono tali­zmany.

Wilczom­lecz (gwiazda betle­jemska)

Wilczomlecz | Botaniki

Właściwą nazwą gwiazdy betle­jem­skiej jest wilczo­mlecz nadobny Euphorbia pulcher­rima, ale potocznie nazy­wamy go też poin­secją czy poin­secją nadobną.

Roślina ta pochodzi z Ameryki Połu­dniowej. Za sprawą pierw­szego amba­sa­dora Stanów Zjed­no­czo­nych w Meksyku, dostała się najpierw do Ameryki Północnej, a następnie do Europy. Swój atrak­cyjny wygląd zawdzięcza przy­sadkom, czyli liściom znaj­du­jącym się tuż pod kwiatem. Sam kwia­to­stan jest nato­miast drobny, bezpłat­kowy i mało atrak­cyjny wizu­alnie.

W tradycji wigi­lijnej pełni symbol gwiazdy betle­jem­skiej wska­zu­jącej drogę Mędrcom Wschodu do Betlejem. Inter­pre­tacje tego zjawiska są różne, jednak wyjąt­kowo ciekawą jest hipo­teza badacza brytyj­skiego C. J. Humph­reysa, według którego rolę tę pier­wotnie pełniła kometa, która poja­wiła się na niebie na prze­łomie marca i kwietnia roku 5 roku p.n.e. i była widoczna przez ponad 70 dni.

Jemioła

Jemioła pospo­lita (Viscum album L.) to zimo­zie­lony półpa­sożyt. Oznacza to, że paso­ży­tując na drze­wach, zabiera im jedynie substancje mine­ralne i wodę, a produkty foto­syn­tezy produ­kuje sama, dzięki chlo­ro­fi­lowi zawar­temu w jej tkan­kach.

Jemioła | Botaniki Jemioła | Botaniki

Jemioła rozprze­strzenia się przy pomocy jemio­łu­szek i pasz­kotów – ptaków, które zjadają jej owoce. Wystę­puje powszechnie w całym kraju, na wielu gatun­kach drzew liścia­stych i coraz częściej pojawia się też na drze­wach igla­stych. Wyjątek stanowią rodzime gatunki dębów, na których nie odno­to­wano wystę­po­wania półpa­so­żyta.

Wedle przy­słowia „Bez jemioły roczek goły” gałązki jemioły pospo­litej wieszało się na Boże Naro­dzenie pod sufitem, aby przy­niosły szczę­ście i dostatek domow­nikom. Jemioła używaną była u różnych ludów euro­pej­skich do celów reli­gij­nych, a także lecz­ni­czych. Staro­żytni uważali jemiołę za „czaro­dziejską roślinę Perse­fony”, która miała otwierać wrota do światów podziem­nych. Ogromne znaczenie miała też w trady­cjach Galów i Germanów. Kapłani ścinali jemiołę po nowiu, a następnie przy­go­to­wy­wali magiczny napój, który miał za zadanie nadawać płod­ność i leczyć najcięższe przy­padki zatruć.

Jodła – rodzaj Abies

Więk­szość przed­sta­wi­cieli tego rodzaju pochodzi z rejonów o chłodnym i wilgotnym klimacie. Zazwy­czaj są to drzewa górskie, wyma­ga­jące dla dobrego rozwoju dużej wilgot­ności powie­trza i umiar­ko­wanie wilgot­nych, świe­żych gleb, nie znoszą suszy i upałów.

Jodła | Botaniki

W naszym klimacie więk­szość gatunków cechuje się małą odpor­no­ścią na silne mrozy i wiosenne przy­mrozki. Jodły najpięk­niej rosną w miej­scach o wilgotnym, korzystnym mikro­kli­macie, na przy­kład w okoli­cach zbior­ników wodnych, przy tym zacisz­nych, osło­nię­tych od wiatrów (zwłaszcza wschod­nich, które są dla nich najbar­dziej szko­dliwe).

W obrzę­dach bożo­na­ro­dze­nio­wych jodła poja­wiła się najpierw jako podłaź­niczka, szcze­gólnie popu­larna na tere­nach wsi mało­pol­skich. Najczę­ściej były to gałęzie jodły moco­wane do belki umiesz­czonej przy suficie, ozdo­bione tzw. świa­tami, czyli ozdo­bami wyko­na­nymi z kolo­ro­wych opłatków. Tradycja ta wywodzi się jeszcze z czasów przed­chrze­ści­jań­skich. Na Słowiańsz­czyźnie uroczy­ście wnoszono podłaź­niczkę do domu 21 grudnia. Według tradycji, miała ona za zadanie zapew­niać dobrobyt miesz­kańcom i odpę­dzać złe duchy.

Sosna – rodzaj Pinus

Pinus obej­muje wiele gatunków od karło­wa­tych krzewów do wyso­kich i strze­li­stych drzew, osią­ga­ją­cych nawet 70 m wyso­kości (P. ponde­rosa). Wewnątrz tego rodzaju, istnieje podział na 3 podro­dzaje wyzna­czony m. in. ze względu na wewnętrzną budowę igieł i liczbę wiązek prze­wo­dzą­cych.

Sosna | Botaniki Sosna | Botaniki

W klimacie umiar­ko­wanym wystę­pują przed­sta­wi­ciele jedynie dwóch podro­dzajów – PinusStrobus. Do podro­dzaju Strobus należy sosna limba, a do Pinus sosna pospo­lita. Wszyst­kich przed­sta­wi­cieli rodzaju łączy jednak charak­te­ry­styczny, żywiczny zapach, świa­tło­lub­ność i zimo­zie­lo­ność. Sosny bardzo dobrze znoszą nieko­rzystne warunki środo­wi­skowe.

Sosna poja­wiała się w trady­cjach Europy już w czasach pogań­skich. Uważano ją wtedy za symbol wier­ności i miłości, a także wierzono, że wzmacnia ciała zmar­łych swoją żywot­no­ścią. Stała się symbolem święta zimy, a w tradycji chrze­ści­jań­skiej prze­trwała jako choinka – drzewko bożo­na­ro­dze­niowe przy­stra­jane ozdo­bami.

Ostro­krzew – rodzaj Ilex

Nazwa łacińska pochodzi od zimo­zie­lonego gatunku dębu – Quercus ilex L. Na świecie wystę­puje około 400 gatunków tego rodzaju. Wystę­pują zarówno odmiany z liśćmi sezo­no­wymi jak i zimo­zie­lone.

Ostrokrzew | Botaniki

Najpo­pu­lar­niej­szym gatun­kiem wystę­pu­jącym w Polsce jest ostro­krzew kolczasty Ilex aquifo­lium. Przy­biera zwykle formę wyso­kiego krzewu, rzadziej drzewa o stoż­kowej formie o kłują­cych, zimo­zie­lo­nych liściach i ozdob­nych, czer­wo­nych owocach.

Znany już w kulturze Celtów, gdzie był poświę­cony bogom światła i obfi­tości. Według tradycji ludo­wych, miał za zadanie chronić przed pioru­nami, dzikimi zwie­rzę­tami i mocami nadprzy­ro­dzo­nymi. Obecnie stanowi częsty motyw ozdób świą­tecz­nych i dosko­nale sprawdza się jako zielona ozdoba balkonów, tarasów, a także stołów wigi­lij­nych.

źródła

  • Żmuda A. J. (1919). Rośliny używane w okresie Świąt Bożego Narodzenia. Sylwan, 37(10-12).
  • Rotter L. Rośliny–symbole, inspiracje czy pokarm Znaczenie roślin w kulturze ludowej. ZNAK, SYMBOL A RITUÁL V TRADÍCIÁCH A PREJAVOCH ĽUDOVEJ ZBOŽNOSTI, 84.
  • Wierzbicka A. (2012). Magia, wierzenia a gwarowe określenia roślin. Rozprawy Komisji Językowej, (58), 363-372.
  • Coelho P. Symbolika religijna i cmentarna wybranych roślin.
  • Piela A. (2018). Polskie zapomniane frazeologizmy z komponentem mak. Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie 2018, 85.
  • Rusek I. E. (2021). „Jedz, laleczko…”, czyli o zaświatowym charakterze niektórych potraw. Bibliotekarz Podlaski, 53(4), 193-206.
  • Ostrowska-Knapik A. (2018). WIELKANOCNE I BOŻONARODZENIOWE TRADYCJE ŚLĄSKA CIESZYŃSKIEGO. ZAPOMNIANE CZY KULTYWOWANE?. OSTRAVA 2018, 22, 135.
  • Szcześniak K. (2013). Świerk, drzewo proste. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza, 20(2), 183-193.
  • Piesta J. (2013). POZOSTAŁOŚCI Z PRZEDCHRZEŚCIJAŃSKICH WIERZEŃ SŁOWIAŃSKICH W DZISIEJSZEJ POLSKIEJ TRADYCJI LUDOWEJ. Zeszyty Cyrylo-Metodiańskie, (2), 151.
  • Wojciechowski M. (1996). SCHUYLER BROWN, The Origirts of Christianity. A Historical Introduction to the New Testament, Oxford University Press, Oxford–New York 1984. Ruch Biblijny i Liturgiczny, 49(3), 207-209.
Pola Wasilewska
Pola Wasilewska − magistrantka Ogrodnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, współtwórczyni Szkolnego Koła Naukowego “Armillaria”, miłośniczka przyrody i grzybów wielkoowocnikowych.
Pokaż więcej wpisów z Listopad 2022

Polecane

Zaufane Opinie IdoSell
4.87 / 5.00 2207 opinii
Zaufane Opinie IdoSell
2024-03-28
Wszystko przebiegło tak jak powinno, mimo, że przeoczyłam na stronie informacje o czasie realizacji dla poszczególnych przedmiotów. Kontakt nawiązałam bez problemu i otrzymał natychmiastową pomoc i wyjaśnienia. Paczka starannie zapakowana, zakupione bluzeczki oraz torba przepiękne! Dziękuję!
2024-03-26
Bardzo szybka realizacja zamówienia i przepiękne produkty - w rzeczywistości wyglądają nawet lepiej niż na zdjęciach! Co do koszulek o damskim kroju - rzeczywiście rozmiarówka jest zaniżona.
pixelpixelpixelpixelpixelpixelpixelpixel