Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea L.) – zagrożenie dla rodzimej flory czy pożyteczna roślina miododajna?

Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea L.) to gatunek rośliny dwuletniej lub byliny wytwarzającej co roku liczne, drobne nasiona, które przenoszą się na duże odległości. Zwolennicy uprawy tej rośliny uważają, że stanowi doskonały pożytek dla zapylaczy, ekolodzy biją na alarm o jej potencjale inwazyjności. Jak jest naprawdę?

• Czy naparstnica purpurowa to zagrożenie dla polskiej bioróżnorodności, czy przeciwnie – źródło pokarmu dla zapylaczy?
• Czy sadząc naparstnicę w ogrodzie zwiększamy zagrożenie dla rodzimej flory?

W naszym artykule przedstawiamy informacje ze źródeł naukowych, na podstawie których postaramy się odpowiedzieć na te pytania.

Naparstnica purpurowa – pochodzenie

Digitalis purpurea L. to gatunek atlantycki. Pochodzi z terenów północnej części Afryki i Półwyspu Iberyjskiego. Pierwsze oficjalne stwierdzenie tego gatunku na terenie Polski przypada na 1809 r.

Nie jest do końca znana przyczyna znalezienia się Digitalis purpurea L. w Polsce. Jedna z teorii mówi, że została przywleczona przypadkowo z materiałem siewnym innych roślin. Według innej teorii, naparstnica purpurowa została sprowadzona jako gatunek ozdobny, a następnie rozprzestrzeniła się na inne siedliska.

Mogło też zdarzyć się tak, że oba te sposoby rozprzestrzenienia naparstnicy zadziałały się jednocześnie, co spowodowało lokalną ekspansję Digitalis purpurea L.

Naparstnica purpurowa – roślina regionalnie lokalnie inwazyjna

Naparstnica purpurowa to wysoko konkurencyjny gatunek. Kwitnie od czerwca do września. Od drugiego roku wegetacji wytwarza liczne nasiona, które są z łatwością przenoszone przez wiatr na znaczne odległości, co ułatwia zajmowanie przez nią nowych siedlisk. Oprócz tego, Digitalis purpurea L. tworzy zwarte kępy dorastające do 100 cm wysokości, przekształcające się z czasem w łany, co uniemożliwia rozwój innych roślin.

Naukowcy ostrzegają, że w Polsce gatunek ten jest lokalnie inwazyjny, jednak stopniowo zajmuje nowe stanowiska i może okazać się, że stanie się zagrożeniem krajowym. Digitalis purpurea L. sprzyja intensywne prowadzenie zabiegów gospodarczych w lasach. Z uwagi na małą konkurencję innych gatunków, duże nasłonecznienie i odpowiednie dla jej rozwoju pH gleby, zdarza się, że naparstnica purpurowa występuje masowo na leśnych zrębach.

Porasta też polany śródleśne, lasy świerkowe i kwaśne buczyny. W Polsce najczęściej można ją spotkać na południu i zachodzie kraju, między innymi w Karkonoszach, Tatrach i Beskidzie Śląskim.

Naparstnica purpurowa jest gatunkiem inwazyjnym nie tylko w Polsce, ale także w Finlandii i Czechach. Z kolei w Austrii i Szwecji jest zakwalifikowana jako gatunek zadomowiony.

Gdzie nie powinniśmy sadzić naparstnicy purpurowej?

Aby chronić najcenniejsze przyrodniczo obszary, powinniśmy unikać sadzenia w pobliżu obszarów chronionych. Tyczy się to także otuliny tych obszarów, ponieważ nasiona naparstnicy łatwo przenoszą się na znaczne odległości. Powinniśmy także unikać okolic cieków wodnych i otwartych terenów, bo tu także ryzyko szybkiej ekspansji jest wysokie.

Naparstnica jest jednak chętnie uprawiana w ogrodach przydomowych na rabatach miejskich. Uprawia się ją także na kwiat cięty oraz jako surowiec zielarski. Aby ograniczyć możliwość jej niekontrolowanego rozsiewania, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska zaleca:

• regularne koszenie, wyrywanie lub wykopywanie samosiewów z obszarów sąsiadujących z miejscem uprawy,
• ścięcie kwiatostanów po przekwitnięciu i ich utylizację,
• usunięcie rośliny po zakończeniu uprawy.

Naparstnica purpurowa jako roślina miododajna

Chociaż naparstnica purpurowa ma udowodniony negatywny wpływ na środowisko w skali regionalnej, to można doszukać się kilku zalet wynikających z wystąpienia.

Naparstnica jest chętnie oblatywana przez zapylacze, dzięki czemu stanowi ceniony pożytek. Pyłek naparstnicy purpurowej jest szczególnie atrakcyjny dla makatki zbójnicy – nazywanej też najszerzej rozpowszechnioną dziką pszczołą. Oprócz wartości przyrodniczych, jest jedną z łatwiejszych w uprawie roślin, dobrze komponuje się w nasadzeniach oraz bukietach.

Czy przedstawione powyżej zalety przewyższają negatywne skutki wynikające z rozpowszechnienia Digitalis purpurea L. na nowych dla tego gatunku terytoriach? Trudno nam jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie.

Choć nie można odmówić jej nietuzinkowego piękna oraz bycia rośliną pożytkową dla zapylaczy, to na ten moment istnieje więcej przesłanek świadczących o szkodliwości występowania tego gatunku na dzikich stanowiskach. Planując nasadzenia w ogrodzie, warto zatem wybierać rodzime gatunki, które nawet jeśli wyjdą za symboliczny płot, nie zaczną siać spustoszenia w rodzimych ekosystemach.

Naparstnica zwyczajna – rodzimy pożytek dla zapylaczy

W naszej rodzimej florze występuje inny gatunek z rodzaju naparstnica (Digitalis L.). Jest nim naparstnica zwyczajna (Digitalis grandiflora Mill.). Choć jej kwiaty są mniej efektowne, niż te purpurowej kuzynki, to jest to równie cenny gatunek dla zapylaczy (trzmieli).

Digitalis grandiflora Mill. kwitnie w drugim roku wegetacji. Tworzy kępy o średnicy około 40 cm. Wytwarza kwiaty koloru żółtego przypominające naparstek, umiejscowione na długiej łodydze, dorastającej do 100 cm. Ułożone są w zwisające, jednostronne grono. Najlepiej rośnie na glebach żyznych i wilgotnych. Porasta półcieniste ziołorośla górskie, świetliste lasy na niżu, często występuje w Tatrach w pasie kosodrzewiny.

Zdecydowanie nie polecamy zbierania naparstnicy zwyczajnej – jest to roślina silnie toksyczna, zawierająca glikozydy, które w nadmiernej ilości mają destrukcyjny wpływ na układ sercowo–naczyniowy. Ponadto, za niszczenie jej stanowisk mogą grozić konsekwencje prawne, ponieważ od 2014 roku jest objęta ochroną częściową.

Nieinwazyjna naparstnica purpurowa na Twojej koszulce!

Choć w naszej szerokości geograficznej naparstnica purpurowa może wykazywać cechy gatunku inwazyjnego, to mimo wszystko nie można odmówić jej urody.

By cieszyć się pięknem naparstnicy, zdecydowaliśmy się stworzyć wyjątkowy wzór leśnych bylin, który nadrukowaliśmy na koszulkach i akcesoriach. Dzięki temu, możemy podziwiać ten efektowny kwiat bez obaw o środowisko!

Pola Wasilewska − magistrantka Ogrodnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, współtwórczyni Szkolnego Koła Naukowego “Armillaria”, miłośniczka przyrody i grzybów wielkoowocnikowych.