Dlaczego liście zmieniają kolor?

Co się dzieje z drze­wami jesienią?

Jesienią drzewa przy­go­to­wują się do zimo­wego spoczynku. Spowal­niają soki trans­por­tu­jące wodę, sole mine­ralne i produkty foto­syn­tezy. Kiedy dzień jest coraz krótszy i do liści dociera mniej światła, dla drzew jest to sygnał, że niedługo przyj­dzie zima i wege­tacja musi być zaha­mo­wana.

W prze­ciwnym razie, mogłoby to narażać drzewa na dodat­kowe straty wody i nisz­czenie wiązek prze­wo­dzą­cych, dlatego zatrzy­mują one produkcję światło chłon­nego chlo­ro­filu, którego stężenie w tkan­kach liści maleje.

Dzięki temu, stają się widoczne inne barw­niki, karo­te­noidy, będące do tej pory scho­wane pod chlo­ro­filem. Nadają one żółty i poma­rań­czowy odcień liści brzozy czy kasz­ta­nowców.

Istnieją jednak rośliny takie jak wino­bluszcz czy jarząb pospo­lity, które wybar­wiają się na czer­wono i burgun­dowo.

Dzieje się tak za sprawą anto­cy­janów. Są one produ­ko­wane w obrębie niektó­rych gatunków jako odpo­wiedź na niższe stężenie chlo­ro­filu, chociaż jeszcze do 1991 roku myślano, że jesienne liście powstają za sprawą kolo­ro­wych produktów rozkładu zielo­nego barw­nika. Odkryto jednak wtedy, że produkt rozkładu chlo­ro­filu jest prze­zro­czysty i tak znale­ziono praw­dzi­wych sprawców malow­ni­czych liści.

Jarząb pospo­lity Sorbus aucu­paria

To rodzimy gatunek niewiel­kiego drzewa, na który warto prze­zna­czyć część przy­do­mo­wego ogrodu.

Miodo­dajne kwiaty jarzę­biny poja­wiają się późną wiosną i wydzie­lają charak­te­ry­styczny zapach gorz­kich migdałów. Jesienią zachwyca drob­nymi, czer­wono-bordo­wymi list­kami, a jej krwistoczer­wone owoce cieszą oko także zimą.

Po pierw­szych przy­mroz­kach można przy­go­tować z nich pyszny dżem czy nalewkę. Oprócz tego, stanowią one źródło pokarmu dla okolicz­nych ptaków między innymi jemio­łu­szek, drozdów rdza­wo­skrzy­dłych, kwiczołów czy śpie­waków.

Najcie­kawsze odmiany jarzęba pospo­li­tego

Obecnie mamy ogromny wybór odmian jarzęba pospo­li­tego. Wybranie tej rośliny do ogrodu nie musi wcale wiązać się z zaję­ciem przez nią ogromnej prze­strzeni. Dużą popu­lar­no­ścią cieszą się formy o deli­katnym wzro­ście i kolum­nowym pokroju.

• Fasti­giata – w pierw­szych latach wzrostu wyróżnia kolum­nowym pokrojem, który później zanika. Charak­te­ry­zuje się ciem­no­zie­lo­nymi, szma­rag­do­wymi liśćmi i mali­nowo-różo­wymi owocami. Dorasta do 6–8 m wyso­kości. Dosko­nale nadaje się do miast, nie wymaga dużych nakładów pracy, jest odporna na nieko­rzystne warunki środo­wi­skowe.
• Edulis – to odmiana znako­micie nada­jąca się na prze­twory. Owoce w smaku słodko-kwaśne, bogate w wita­minę C. Rośnie nieco większa niż Fasti­giata, do 10–15 m wyso­kości. Cechuje ją klasyczny pokrój i pierzasto złożone liście.
• Żółty – nazwa nawią­zuje do owoców, które w prze­ci­wień­stwie do wcze­śniej wymie­nio­nych odmian nie są czer­wone, a żółto-poma­rań­czowe. Jest to wyjąt­kowo drobna odmiana o kolum­nowym pokroju, dora­sta­jąca do 4–5 m wyso­kości, dzięki czemu świetnie nadaje się do nawet niewiel­kich ogrodów.

Kasz­ta­no­wiec Aesculus

To rodzaj drzew i krzewów, do którego należy w sumie kilka­na­ście gatunków. Gatun­kiem rodzimym dla Polski jest kasz­ta­no­wiec biały, często stoso­wany w nasa­dze­niach miej­skich i parko­wych.

Tworzy zwartą rozło­żystą koronę dającą dużo cienia. Jego kwit­nienie przy­pada na pierwszą dekadę maja, towa­rzyszy maturom i Majówce. W paździer­niku wydaje owoce będące nieod­łącznym elementem jesien­nych zabaw. Ze względu na dużą zawar­tość saponin w kasz­ta­nach, mogą być one wyko­rzy­sty­wane jako natu­ralna alter­na­tywa dla środków piorą­cych.

Gatunek ten jest powszechnie atako­wany przez najważ­niej­szego szkod­nika kasz­ta­nowców – szro­tówka kasz­ta­now­co­wiaczka. Chemiczne zabiegi ogra­ni­cza­jące ilość szro­tówka są najczę­ściej niemoż­liwe do prze­pro­wa­dzenia, dlatego warto wybrać gatunki niechętnie przez niego atako­wane takie jak kasz­ta­no­wiec krwisty, kasz­ta­no­wiec żółty czy kasz­ta­no­wiec czer­wony. Co ciekawe, szkodnik nie rozwija się na kasz­ta­nowcu drob­no­kwia­towym i kasz­ta­nowcu gładkim.

Najcie­kawsze gatunki i odmiany kasz­ta­nowców

• Kasz­ta­no­wiec krwisty Rosea Nana – to karłowa odmiana osią­ga­jąca maksy­malnie 2 m wyso­kości. Nie wymaga wielu zabiegów pielę­gna­cyj­nych, może rosnąć na nieza­sobnym podłożu. W maju pokrywa się dużymi, różo­wymi kwia­tami. Sprawdzi się jako uzupeł­nienie rabat przy fasa­dzie domu.
• Kasz­ta­no­wiec drob­no­kwia­towy – jest to jedyny kasz­ta­no­wiec o krza­cza­stym pokroju. Kwitnie stosun­kowo późno, od lipca do wrze­śnia wypusz­czając impo­nu­jące, 20–30 cm kwia­to­stany. Osiąga ok. 4 m wyso­kości. Potrze­buje zasob­nego podłoża i słonecz­nego stano­wiska. Świetnie sprawdzi się w więk­szych ogro­dach jako akcenty rabat.

Pola Wasi­lewska – magi­strantka Ogrod­nictwa Uniwer­sy­tetu Przy­rod­ni­czego we Wrocławiu, współ­twór­czyni Szkol­nego Koła Nauko­wego „Armil­laria”, miło­śniczka przy­rody i grzybów wiel­ko­owoc­ni­ko­wych.