Paprocie: Prehistoryczne cuda natury

Dla­czego papro­cie tak nas fascy­nują?

Papro­cie mają w sobie coś magicz­nego, są wyjąt­kowe, sporo osób przy­zna, że budzą nawet dresz­czyk emo­cji. Kiedy wędru­jemy leśnymi ścież­kami – zie­lone, mięk­kie liście paproci towa­rzy­szą nam i spra­wiają wra­że­nie jakby były żywymi miesz­kań­cami cie­ni­stych zakąt­ków.

Jest to jedna z najstar­szych grup roślin – opa­no­wały zie­mię już ponad 300 mln lat temu, w okre­sie geo­lo­gicz­nym zwa­nym kar­bo­nem. Bujne lasy olbrzy­mich, drze­wia­stych paproci pora­stały ówcze­sne lądy. Stąd już krok do sko­ja­rzeń z dino­zau­rami. Jed­nak więk­szość naj­wcze­śniej­szych paproci dato­wa­nych na okres dewonu, takich jak grupy Rha­co­phy­ta­les, Pseu­do­spo­roch­na­les i Temp­skya dawno już wygi­nęła.

Papro­cie współ­cze­sne są led­wie cie­niem swo­ich star­szych kuzy­nek. Więk­szość z nich wyewo­lu­owała w ciągu ostat­nich 70 milio­nów lat. A jed­nak rosną na całej kuli ziem­skiej, we wszyst­kich stre­fach kli­ma­tycz­nych, z wyjąt­kiem obsza­rów eks­tre­mal­nie zim­nych lub suchych, najbar­dziej oka­załe znaj­dziemy w stre­fie tro­pi­kal­nej. Papro­cie to obec­nie druga najbar­dziej zróż­ni­co­wana grupa roślin naczy­nio­wych na ziemi. Liczba zna­nych zacho­wa­nych gatun­ków paproci wynosi około 10 500, ale sza­cunki się­gają nawet 15 000, ponie­waż nie­które grupy są jesz­cze słabo zba­dane, a nowe gatunki wciąż znaj­duje się na nie­zba­da­nych obsza­rach tro­pi­kal­nych.

Austra­lia jest jedy­nym kon­ty­nen­tem, na któ­rym ist­nieją praw­dziwe lasy, skła­da­jące się z ogrom­nych drze­wia­stych paproci zamiast drzew. Te lasy wyglą­dają tak, jakby epoka dino­zau­rów ni­gdy nie minęła.

Fraktale w naturze na przykładzie paproci

Kształt liści paproci to czy­sta mate­ma­tyka – są one minia­tu­ro­wymi kopiami gałęzi. Paproć to jeden kształt, powta­rza­jący się w nie­skoń­czo­ność w coraz mniej­szej skali, to zja­wi­sko opi­suje poję­cie frak­tala. Frak­tale to figury, w któ­rych część figury jest podobna do cało­ści. Możemy zna­leźć je wszę­dzie, oprócz liścia paproci także w płatku śniegu, muszli śli­maka, a nawet w naszych płu­cach.

Paproć Barnsleya (paprotka Barnsleya, frak­tal liść paproci) – frak­tal znany ze względu na ude­rza­jące podo­bień­stwo do liści paproci wystę­pu­ją­cych w natu­rze, spo­pu­la­ry­zo­wany przez Michaela F. Barnsleya.

Paproć w legendach

Papro­cie z kil­koma wyjąt­kami pre­fe­rują miej­sca zacie­nione, wil­gotne i dzi­kie. Z tego powodu paproć postrze­gana była od wie­ków jako roślina znaj­du­jąca się na gra­nicy „świa­tów”, była obiek­tem nie­zli­czo­nych ludo­wych legend. Najbar­dziej popu­lar­nym i jakże roman­tycz­nym obrzę­dem naszych przod­ków było poszu­ki­wa­nie magicz­nego „kwiatu paproci”, który wywo­dzi się z rytu­ałów zwią­za­nych z let­nim prze­si­le­niem.

Jed­nak papro­cie nie wytwa­rzają kwia­tów jak rośliny okry­to­na­sienne, ponie­waż roz­mna­żają się z zarod­ni­ków. Zarod­niki two­rzą się w zarod­niach na spo­dzie liści, a kiedy doj­rzeją uwal­niają się za pomocą wia­tru. Te z nich, które tra­fiają na wil­gotne podłoże kieł­kują i two­rzą przedro­śla wypo­sa­żone w męskie i żeń­skie komórki roz­rod­cze. Męskie komórki docie­rają do rodni za pomocą kro­pel wody. W wyniku zapłod­nie­nia powstaje zygota, a z niej wyra­sta młoda roślina.

Moda na paproć

Pte­ri­do­ma­nia lub „gorączka paproci” była sza­leń­stwem na tle tych roślin w Wiel­kiej Bry­ta­nii w epoce wik­to­riań­skiej. Kolek­cjo­no­wa­nie paproci – im bar­dziej egzo­tyczne tym lepiej – stało się modne. Czę­sto bywały to szklar­nie, w któ­rych można było upra­wiać i wysta­wiać papro­cie. Ogrody papro­ciowe w grun­cie two­rzone były np. w for­mie gotyc­kich grot, – jedna z bar­dziej popu­lar­nych znaj­duje się w Bic­ton Park w Devon.

Sztuka zdob­ni­cza tego okresu przed­sta­wiała motyw paproci w cera­mice, szkle, metalu, tka­ni­nach, drew­nie, papie­rze dru­ko­wa­nym i rzeź­bie, przy czym papro­cie poja­wiają się na wszyst­kim, od pre­zen­tów do chrztu po nagrobki i pomniki.

Paprocie dla zdrowia

Towa­rzy­stwo paproci nie­zwy­kle korzyst­nie wpływa na mikro­kli­mat w naszych miesz­ka­niach. Joni­zują one powie­trze ujem­nie, co popra­wia nasze samo­po­czu­cie i odpor­ność. Świeża i inten­sywna zie­leń liści koi nasze zmy­sły, pomaga w rege­ne­ra­cji – kiedy ode­rwiemy choć na chwilę wzrok od moni­to­rów.