Irysy – kwitnąca elegancja. Tajniki uprawy, sadzenia i pielęgnacji

Irysy, nazywane dawniej wodnymi liliami, to kwiaty od wieków towarzyszące człowiekowi. W ostatnich latach, ogrodnicy i hodowcy stworzyli wiele oryginalnych odmian, które upiększają ogrody i parki na przełomie wiosny i lata. Z naszego artykułu dowiesz się, jak wyglądają najpiękniejsze gatunki i odmiany kosaćców, a także poznasz zasady uprawy i pielęgnacji tych fascynujących roślin.

Krótka historia i symboliczne znaczenie irysów w kulturze

Chociaż prawdziwy ogrodniczy boom irysów nastąpił na przełomie XX i XXI wieku, to pierwsze wzmianki o kosaćcach pochodzą jeszcze z biblijnej księgi „Mądrość Syracha” gdzie nazywane były liliami wodnymi. To nie jedyne miejsce w historii, gdzie gościły kosaćce. Podczas drugiej wyprawy krzyżowej, kosaciec występował w godle dwunastowiecznego króla Francji – Ludwika VII.

Irysy występują w wielu odmianach kolorystycznych, dlatego też ich symbolika nieco różni się od siebie. Najpopularniejszy irys ogrodowy – irys bródkowy – z kwiatami w kolorze fioletowym, symbolizuje królewskość, mądrość oraz przyjaźń.

Dlaczego irysy są tak popularne wśród ogrodników?

Powodów, dla których irysy są bardzo popularne i cenione przez ogrodników jest wiele. Irysy nie wymagają skomplikowanej pielęgnacji. Ich kłącza dobrze zimują w naszych warunkach i nie wymagają wykopywania na zimę. Kwiaty są okazałe, a torebki kwiatowe powstające po przekwitnięciu także są ozdobne i pozostawiane szczególnie w ogrodach naturalistycznych. Oprócz tego, mnogość odmian sprawia, że każdy znajdzie idealną dla siebie i swojego ogrodu.

Różnorodność odmian irysów – kolorowe spektrum piękna

Irysy, nazywane też kosaćcami, to rodzaj roślin obejmujący 34 gatunki.

31 z nich występuje na terenie Europy. W polskiej florze możemy znaleźć aż czterech rodzimych przedstawicieli:

• kosaćca żółtegoIris pseudacorus,
• kosaćca syberyjskiegoIris sibirica,
• kosaćca bezlistnegoIris aphylla,
• kosaćca trawolistnegoIris graminea.

Irys syberyjski – ulubieniec naszych ogrodów

Irys syberyjski to jeden z czterech gatunków kosaćców rodzimych dla Polski. Dorasta do wysokości 120 cm, najczęściej tworzy zwarte kępy. Forma podstawowa ma fioletowy, duży kwiat. Zdarzają się także osobniki z białymi kwiatami.

Na dzikich stanowiskach możemy go spotkać na Dolnym Śląsku, w Karpatach, Bieszczadach, a nawet Roztoczu. Porasta torfowiska niskie, wilgotne łąki i okolice zbiorników wodnych. Gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.

Według naukowców, obecnie największym zagrożeniem dla dzikich stanowisk irysa syberyjskiego jest obniżanie się wód gruntowych a także rozrost miast.

Irys niski – kosaciec do zadań specjalnych

Irys niski (Iris pumila L.), nazywany też kosaćcem niskim, to irys rodzimy dla Kaukazu i Europy Środkowej, Wschodniej i Południowo–Wschodniej. Chociaż nie pojawia się w naszych ogrodach często, to zasługuje na zdecydowanie więcej uwagi.

Osiąga niewielkie rozmiary (do 20 cm wysokości) i ma przy tym równie niewielkie wymagania glebowe, co czyni go idealną rośliną na niskie rabaty bylinowe czy ogrody skalne.

Pomimo niewielkich rozmiarów rośliny, kwiaty są dostojne i okazałe. Kosaćce niskie warto posadzić w dużych kępach, aby nie zostały stłumione przez inne rośliny na rabacie. Iris pumila nadaje się także do uprawy w głębszych pojemnikach i donicach. W ofercie sklepów ogrodniczych możemy znaleźć wiele mieszańców i odmian tego gatunku o kontrastowo zabarwionych kwiatach.

Irys żółty (Iris pseudacorus L.) – żółte kosaćce w ogrodzie

Irys żółty, nazywany też kosaćcem żółtym, to bylina dorastająca do 1 m wysokości. Posiada charakterystyczne, jaskrawo żółte kwiaty, pojawiające się od maja do początku lipca.

Występuje na glebach torfowych, porasta brzegi rowów, stawów, jezior, cieków wodnych.

Jego dzikie stanowiska występują w całej Europie, a także Północno–Zachodniej Afryce i w Azji. Został przypadkowo zawleczony do Australii, Nowej Zelandii i Ameryki Północnej.

Kosaciec bezlistny Iris aphylla L. – przedstawiciel irysów w rodzimej florze Polski

Kosaciec bezlistny to niewysoka bylina dorastająca do 30 cm. Posiada szablaste liście, wyrastające bezpośrednio z podziemnej części rośliny. Swoją nazwę zawdzięcza bezlistnej łodydze, na końcu której na przełomie maja i czerwca zakwita fioletowy kwiat.

Iris aphylla L. występuje na murawach kserotermicznych. Zakres geograficzny obejmuje Europę Środkową i Wschodnią. W Polsce występuje na nielicznych stanowiskach, głównie w Południowej części kraju. Dlatego też, według Czerwonej listy roślin i grzybów jest uznawany za gatunek narażony na wyginięcie. Jego stanowiska odnotowano między innymi w Biebrzańskim Parku Narodowym, na Lubelszczyźnie i Żuławach.

Irys bródkowy – ulubieniec Królowej Elżbiety

Irys bródkowy (Iris germanica), nazywany też irysem Królowej Elżbiety lub irysem florentyńskim, uważany jest za symbol miłości i ochrony. Wejścia japońskich domów na przedmieściach są ozdabiane kwiatami Iris germanica i wierzy się, że potrafią odstraszać złe moce.

Iris germanica rośnie w kępach i osiąga około 80 cm wysokości. Kwiaty wyrastają na szczycie pędu od maja do czerwca. Gatunek ten posiada niezliczoną liczbę odmian o najróżniejszych wielkościach i kolorach kwiatów.

Chociaż wymaga bardzo żyznej i próchnicznej gleby i wilgotnego stanowiska, to jest ceniony przez ogrodników i działkowców. Najlepiej rośnie na słonecznych stanowiskach, chociaż dobrze znosi też umiarkowane zacienienie.

Kłącze kosaćca bródkowego jest znanym i cenionym surowcem leczniczym. Ma działanie wykrztuśne i moczopędne. Sproszkowanego kłącza używa się na szeroką skalę w przemyśle perfumeryjnym jako naturalny utrwalacz zapachów.

Najnowsze trendy wśród kolorów i form kwiatostanów

Irysy występują w wielu wariantach kolorystycznych. Sprawdzają się zarówno w nowoczesnych nasadzeniach, jak i w ogrodach wiejskich czy naturalistycznych.

Obecnie ulubieńcami działkowców i ogrodników są:

• Irys niski Iris pumila ’Cherry Garden’ – to kosaciec w głębokim kolorze dojrzałej wiśni. Doskonale sprawdzi się na niskich rabatach i w ogrodach skalnych dodając im głębi.
• Kosaciec syberyjski pełny Iris sibirica ’Imperial Opal’ – pełne formy kosaćców zdecydowanie królują w obecnych trendach ogrodniczych. Rośliny tworzą gęste kępy, nad którymi wznoszą się kule jasnofioletowych kwiatów.
• Irys bródkowy Iris germanica ’Cherished’ – to kosaciec w przepięknym, herbaciano–różowym kolorze. Sprawdzi się jako kontrastujący krewny irysa niskiego ’Cherry Garden’

Sztuka sadzenia i uprawy irysów – porady dla początkujących

Irysy są łatwe w uprawie. Te wdzięczne rośliny potrzebują przepuszczalnego, żyznego podłoża o wysokiej zawartości próchnicy. Wybierając miejsce do posadzenia kosaćców, powinniśmy wybrać dobrze nasłonecznioną rabatę.

Kosaćce potrzebują dużej ilości wody, dlatego powinniśmy zadbać o ich częste i obfite podlewanie lub wybrać miejsce w okolicy oczek wodnych, stawów lub niewielkich cieków wodnych.

Uprawa irysów nie powiedzie się na piaszczystej i skalistej glebie. Należy też pamiętać o ich odpowiednim nawożeniu.

Jak przygotować glebę i miejsce do sadzenia irysów?

Gleba pod uprawę kosaćca powinna być dobrze nawieziona i żyzna. Należy unikać gliniastych i piaszczystych stanowisk. Jeśli w naszym ogrodzie nie mamy dobrego podłoża dla irysów, należy wykopać dołek o głębokości około 40 cm i nawieźć nowej ziemi.

Nowe podłoże należy wymieszać na granicy dołka z rodzimą glebą. Rośliny można wyściółkować ściętą trawą lub kompostem, który z czasem dostarczy roślinie niezbędnych składników pokarmowych.

Kiedy najlepiej sadzić irysy?

Irysy najlepiej przesadza po przekwitnięciu, czyli od lipca do połowy września. Gdy lato jest upalne, wysadzone kłącza mogę mieć utrudniony dostęp do wody. W takim przypadku lepiej poczekać z przesadzaniem na chłodniejsze dni, jednocześnie unikając dni, w których wystąpiły przymrozki.

Jak efektownie łączyć irysy z innymi kwiatami i roślinami?

Ze względu na różnorodność kolorystyczną i wielkościową odmian, irysy to uniwersalne kwiaty, które sprawdzą się w niemal każdym ogrodzie. Dzięki szerokiej gamie odmian, możemy dobrać te, które podkreślą wyjątkowość naszego ogrodu. Pełne, kuliste formy irysów syberyjskich będą doskonale współgrały z delikatnymi trawami ozdobnymi w ogrodach naturalistycznych. Irysy bródkowe sprawdzą się jako rośliny posadzone przed fasadami budynków czy jako obrzeża ścieżek.

Z kolei kosaćce żółte doskonale prezentują się nad wodą i sprawdzą się w roli roślin nadbrzeżnych ogrodowych oczek wodnych. Kosaćce w ogrodzie mogą też stanowić bazę i tło dla innych roślin rabatowych. W nowoczesnych nasadzeniach świetnie komponują się z funkią ogrodową, szczególnie z odmianami o srebrzysto–niebieskich lub jasnozielonych liściach.

Poznaj akcesoria z motywem roślinnym od botaniki!

W botaniki doceniliśmy oryginalną urodę irysów i stworzyliśmy unikalną kolekcję akcesoriów z ich motywem.

Wśród naszych akcesoriów znajdziesz:

• kubki z motywem irysa bródkowego w dwóch modelach,
• bluzy z motywem irysa bródkowego ułatwiające manifestowanie ogrodniczych zainteresowań na co dzień,
• koszulki z motywem irysa bródkowego dla niej, dla niego i dla najmłodszych,
• body dla dzieci z motywem irysa bródkowego, by zarażać roślinną pasją najmłodszych członków rodziny,
• torby bawełniane z motywem irysa bródkowego i torby filcowe z motywem irysa bródkowego

Pola Wasilewska − magistrantka Ogrodnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, współtwórczyni Szkolnego Koła Naukowego “Armillaria”, miłośniczka przyrody i grzybów wielkoowocnikowych.